Azərbaycan dilinin ərəb kökləri

Azərbaycan Diplomatik Akademiyası

dəvət edir


Professor Hani As Sisi

Qahirə Universiteti
Ərəb dili və ədəbiyyatı professoru



“Azərbaycan dilinin ərəb kökləri”

mövzusunda


Açıq Mühazirə


9 dekabr, 16:00-17:00


Mühazirə və müzakirələr ərəb dilində aparılacaq


Ünvan: Azərbaican Diplomatik Akademiyası
Şamil Əzizbəyov, 88


Xahiş edirik iştirakınızı
khismayilova@ada.edu.az elektron poçt ünvanına müraciət
və ya 437 32 34 telefon nömrəsinə zəng etməklə təsdiq edəsiniz.

Əlaqə üçün şəxs: Xəyalə İsmayılova

Çox maraqlı mövzudur, amma çox da təəssüf ki, ərəb dilində olacaq. Ümid edirəm mühazirə mətni yazıya alınacaq və sonra tərcümə olunacaq Azərbaycan dilinə.

səhv etmirəmsə ya R ya da ki M hərfilə başlayan sözlərimizin 99%-i arəb köklüdür.

səhv etmirəmsə ya R ya da ki M hərfilə başlayan sözlərimizin 99%-i arəb köklüdür.

Muellif Hani As Sisi bu movzuda kitab uzerinde de chalishir. Cox maraqli movuzudr. ereb dilini bilen istifadechileri vaxtlari varsa qeydiyyatdan kechib gelmeyi tovsiye ederdim.

Boyuk memnuniyyetle gederdim, heyif ki, ereb dilinin bilmirem.

Muhazire haqqinda melumat:

http://www.1news.az/...0102553560.html

http://az.apa.az/xeb...an__171419.html

Heyif ki melumatlar cox qısadı
Amma bir şeyi qeyd edim ki, R hərfi ilə başlayan xalis Azərbaycan sözü yoxdur. Dilimizin bütün felləri, saylardan 1-2-si istisna olmaqla (həştad, million, milyard) hamısı xalis türk kökənlidir.
Bir əlavəm də var ki, alınma sözlərin əksəriyyəti Azərbaycan vətəndaşlığı qazanıb artıq. İlkin mənasından uzaqlaşıb, yeni sözlər əmələ gəlib və türkləşib. Məsələn ərəbcədən keçmə meydan sözü və azərbaycanlılaşmış meydan sulamaq, ər meydanı, meydan oxumaq, meydança sözləri. Bunların heç birini yenidən ərəbcəyə olduğu kimi tərcümə etmək olmayacaq.

3cü əlavəm:
Gəlmə sözlərin sayca çoxluğunun səbəbi o deyil ki, bizim dilimiz kasıb dildir və s. Sadəcə o sözlər gəlməyilə bizim sözləri sıxışdırıb, danışıq dilindən çıxarıb. Bunun da özünün tarixi səbəbləri var.

səhv etmirəmsə ya R ya da ki M hərfilə başlayan sözlərimizin 99%-i arəb köklüdür.

R-nan hamısı alınmadır. R - nan başdıyan qərbmənşəli (respublika, referat və s.) çıxsaq qalanları ərəb-farsdan alınıb.

Ərəbi, bizim dildən ayırmaq mümkün deyil. Özləşmə meylləri olsa da, alınma sözləri dilimizdən atsaq böyük boşluq yaranar. Əvəzliklər alınmadır, isimlərin müəyyən hissəsi alınma,hətta adlarımız da alınma. Amma çoxu farsdan alınıb. Ərəbdən ən çox dini sözlər götürülüb ki, bu da məlum məsələdir. Shemsi düz qeyd elədi, məsəl üçün ərəb dini sözləri türk mənşəli bir çox sözləri sıradan çıxarıb.

Ərəbi, bizim dildən ayırmaq mümkün deyil.

Anlamadım????

Özləşmə meylləri olsa da, alınma sözləri dilimizdən atsaq böyük boşluq yaranar.

Düzü, bunu da anlamadım. Əvvəla niyə ataq aldığımız sözləri? Əslində, o sözləri də qan bahasına almışıq. İkincisi də, atsaq da boşluq yaranmayacaq, çünki söz dildən çıxarılırsa, ya onu əvəz edəcək söz yaranmalıdı, ya da o sözün ifadə etdiyi anlayış insanlara lazımsız olur ki, adı da dildən çıxır.

Əvəzliklər alınmadır, isimlərin müəyyən hissəsi alınma,hətta adlarımız da alınma. Amma çoxu farsdan alınıb. Ərəbdən ən çox dini sözlər götürülüb ki, bu da məlum məsələdir. Shemsi düz qeyd elədi, məsəl üçün ərəb dini sözləri türk mənşəli bir çox sözləri sıradan çıxarıb.

"Əvəzliklər alınmadır" demək doğru olmaz, çünki az bir qism alınmadır.

1. Yəni ərəbsiz bizim dili təsvvür etmək olmaz
2. Bəzi Ərəb sözlərini tam mənada əvəz edə biləcək sözlər yoxdur. Ona görə. Bir ərəb sözünün mənasını açanda onu nə qədər araşdırmağa ehtiyac var.
3. Əvəzliklərin hamısı yox. Bunu səhv yazmışam. isimlərin çoxu

1. Yəni ərəbsiz bizim dili təsvvür etmək olmaz
2. Bəzi Ərəb sözlərini tam mənada əvəz edə biləcək sözlər yoxdur. Ona görə. Bir ərəb sözünün mənasını açanda onu nə qədər araşdırmağa ehtiyac var.
3. Əvəzliklərin hamısı yox. Bunu səhv yazmışam. isimlərin çoxu

1. İndiki halda baxsaq bəli, ərəb sözləri dilimizdə kök salıb artıq. Onlar özümüzküləşiblər.
Əlavə olaraq deyim ki, 8ci əsrə qədər azərbaycanlıların danışdığı dil daha mükəmməl olub. Kitabi Dədə Qorquda baxın görün orda bir çatışmazlıq hiss olunur? Türk dilinin ahənginə, musiqililiyinə, saitlərin əvəzləşməsinə diqqət yetirin.

Bütün türk dilllərini (qaqauz, özbək, qırğız, anadolu türkcəsi və s.) araşdırsaq, nə qədər sinonimlər var ki, biz onları işlətmirik, təkcə dialektlərdə qalıb.

İkinci punktla razıyam. Amma bir əlavəm var. O əvəzini dilimizdə verə bilməyəcəyimiz sözlər Quranın ayələrindən seçilən ərəb sözləridi.

səhv etmirəmsə ya R ya da ki M hərfilə başlayan sözlərimizin 99%-i arəb köklüdür.

Му- башлангыджы олан сёзлер hамысы ереб сёзлериди: мюеллим, мутерегги, мухалифет, мустесна, мулаhизе ве с. Те- оншекилчиси де hемчинин.: теедджуб, теджили, терегги, тевагге, тесерруфат, тебессум, тедгигат, теблигат, телим ве с.
Мисир леhджеси "лисен аль-фусха" дан чох фергленир. Дж евезинде Г дейирлер ве с. Башга ереб диалектлери де беледир, бир де гёрюрсен ки Дж евезинде Ж дейирлер. Ереб дилинде лданышанлар чох вахт бир бирилерини баша дюшмюрлер, сорушмалы олурлар. Йегин леhджелер артыг мюстегил дилере дёнмекдедирлер.
Ереб сёзлеринин ичинде чохлу иранменшели кёклер де вар, сёзлер еле бил о дилден бу диле, сонрадан тезеден геррийе дейишилмиш формада гайыдырлар. Еле ереб сёзлери вар ки,фарс дилинде емеле гелиблер ве ереб дилинде hеч йохдулар, амма кёклери еребдир.
Азербайджан дилинге де беле сёзлер чох кечиб.

1. Yəni ərəbsiz bizim dili təsvvür etmək olmaz
2. Bəzi Ərəb sözlərini tam mənada əvəz edə biləcək sözlər yoxdur. Ona görə. Bir ərəb sözünün mənasını açanda onu nə qədər araşdırmağa ehtiyac var.
3. Əvəzliklərin hamısı yox. Bunu səhv yazmışam. isimlərin çoxu

1. İndiki halda baxsaq bəli, ərəb sözləri dilimizdə kök salıb artıq. Onlar özümüzküləşiblər.
Əlavə olaraq deyim ki, 8ci əsrə qədər azərbaycanlıların danışdığı dil daha mükəmməl olub. Kitabi Dədə Qorquda baxın görün orda bir çatışmazlıq hiss olunur? Türk dilinin ahənginə, musiqililiyinə, saitlərin əvəzləşməsinə diqqət yetirin.

Bütün türk dilllərini (qaqauz, özbək, qırğız, anadolu türkcəsi və s.) araşdırsaq, nə qədər sinonimlər var ki, biz onları işlətmirik, təkcə dialektlərdə qalıb.

İkinci punktla razıyam. Amma bir əlavəm var. O əvəzini dilimizdə verə bilməyəcəyimiz sözlər Quranın ayələrindən seçilən ərəb sözləridi.

Шемси, Деде Горгудун hансы вариантыны незерде тутурсан, Газахыстанда, йохса Тюркменистанда тапыланы? Инамым гелмир ки, сиз онларын икисини де орижиналда йахшы баша дюше билирсиниз. Мен онун орижинал суретини Иран терекемелерине охутдудум, онлар да четинлик чекирдилер, hалбуки онларын дилин етрафда йашайан тюркдилли еhали четин анлайа билир.
Галды чатышмазлыглара - орда бес гедер чатышмайан келмелер вар ки, онлар ереб дилинден сонрадан готюрюлдю. Лазым олмасайдылар, чатышмазлыг олмасайды, дил еhтийадж hеч дуймазды гелме келмелерде. Ереб-фарс лексикону гат-гат артыг иди муджерред, елми, медени истилаhларын ифадесинде, неинки тюрк диллери ве бу себебден тюрк диллери бу лексиканы "бордж" алмагы меджбур олдулар.
Тюркийеде истедилер ки, ереб-фарс лексикадан дили темизлесинлер ве тарихин бёйюк бир периодуну силсинлер, амма билмирдилер ки, дил организмдир ве беле мюдахилелери севмир. Онун евезини еле чыхды ки, индики Тюркийе тюркджееси фиренг ве ингилис келмелери ве сез hисселери иле долудур ве бу дил hеч бир тюрк дилине артыг охшамыр. Азербайджан дили чох hалларда лисани-османлыйа охшарлыгыны сахлайыр, амма лисани-османлы арадан чыхарылыб, галыб йалныз тарихи сенедлерде ве люгетлерде.

Шемси: "Əvəzliklər alınmadır" demək doğru olmaz, çünki az bir qism alınmadır.

Мен, Сен, О - 20си алынма.
Биз, Сиз Онлар - 1-и алынма. Алтысындан ййарысы алынма олду ки!?
Ора, бура - 2-и де алынма. О въра= ора, бъ въра = бура.

Алынма дейенде, халг бу сёзлери башгаларындан алмайыб, еле оз кёhне дилинден гетириб. Бу просесе субстрат алынмалар дейилир.
Дил учюн алынма сёзлерди, амма етнос учюн алынма дейиллер.
Меселен "меке", "геджеле" сёзлери нахчыван диалектинде алынма дейил, субстрат сёзлериди, чюнки нахчыванын гедим дили тюрк олмайыб, Кили, Келат диалектлери кими азари дилинин галыглары олуб, йани гедим Елиндже, Хараба-Гилан, Нахчыван ве с. йашаыш ментегелери башга дилде данышыблар ве не ки йени, тюрк дилинде йох иди оз кёhне дилинден ишледирдилер ве индийе гедер ишледирлер.
Буна сюбутлар гедим Килит дилинин (Ордубад районунда) йазылы материаллары ве мюасир талыш дили ве "тати" диалектлеринде мюшаhиде етмек олар.
Бу шейлери анламаг учюн "Azari - the Ancient Language of Azerbaijan" W/Henning. Royal Philological Society, London. 1954. таныш олмаг лазымдыр.
Елбетте Аранын (Арран) дили башга олуб ве гедим Азери иле бир дил дейил, амма соhбет гедим Аран диллеринден йох, меhз гедим Азербайджан дилинден гедир.

Levazimat sozu arab sozudur.
Arab dilinde lazim olanlar(cem sheklinde demakdir.
Amma bizim dilde lar shekilcisi artiriblar ve olub, levazimatlar.

Shensi:

Məsələn ərəbcədən keçmə meydan sözü və azərbaycanlılaşmış meydan sulamaq, ər meydanı, meydan oxumaq, meydança sözləri. Bunların heç birini yenidən ərəbcəyə olduğu kimi tərcümə etmək olmayacaq.

MEYDAN - ereb kelmesi deyil. Bu iran dillerinden kechen sozdur. Butun sadaliginiz misallarin : meydan sulamaq, ər meydanı, meydan oxumaq, meydança- esli ele fars dilinde de var, bu soz birleshmeler kalkalardir, kalka kimi kecib Azerbaycan diline. Onlar ek\le fars dilinde de belece tercume olunur. Biz sadece onlarin bezi hisselerini turkceye tercume etmishik.
Lakin o sozle raziyam ki, kechmeyin nece usullari olursa olsun bu sozler ve soz birleshmeleri dilde vetendashliq huququnu choxdan aliblar ve onlarsiz Azerbaycan dilini tesevvur etmek olmur.

P.S. Umumiyyetle sheher salma, tikinti ve bunlar kimi istilahlari bildiren sozlerin choxu erebce deyil, ereb bili ozu onlari bashqa dilden alib.
Hetta bagbanliq, kend teserrufati terminleri de beledir. Meselen, erebce SIFFA - alma. iran sozu SIB, SEV kimi seslenirdi. Indi de madai dialektlerinde bu sozler var ve ishlenmekdedir.

tatar:

Amma bizim dilde lar shekilcisi artiriblar ve olub, levazimatlar.

Beli, bizim dilde cem sheklini de yeniden cemleshdirme si mushaide olunur. Erebce bilenler bele hallarda hetta gulurler - nece olur ki, lavazimat (cem sheklinde- LZM). memulat (cem sheklinde, IML) olublat lavazimat-lar, memulat-lar? Amma SAzerbaycan dili beledir.
Lakin qabaq bele yazmazdilar, yazardilar luzumlar, mamuller, veya sadce olaraq luzumlar, mamuller. Bu cure her cehetden duzgun idi.
Qeyd etmek lazimdir ki, ereb ve fars dillerinin Azerbaycan medeniyyetinde su'ni halda bolshevikler terefinden chokdurulmesi Azerbaycana umumiyyetle bir boyuk irelileyish getirmedi, eksine bizi boyuk islam medeniyyetinden qoparib uzaqlashdirdi.

Movzunun adi bir az deqiqleshmelidir. Azerbaycan dilinin ereb kokleri - ne mena verir? Ancaq sozlerde ereb kokleri nezerde tutulurmu?
Deyesen bele olmalidi: Azerbaycan dilinin ereb esilli leksikasi ve grammatik unsurleri.