İmamətin dinin əslindən olması barədə kiçik bir araşdırma
Əhli-sünnə üləmasından Seyyid Şərif Cürcani və Təftəzaniyə görə imamət ve xilafət dininəsl məsələsi olmayıb fəri məsələlərindəndir. Yəni etiqadi deyil, əməli hökmlərindəndir.”1
Əhli-sünnə üləması xalqın seçimi ilə, Şiə is əxilafətin təyin etmə yolu ilə olacağını iddia edir. Peyğəmbərin bir vəzifəsi dəözündən sonrakı xəlifəni təyin etməsidir. Əgər bunu etməzsə, vəzifəsini tamşəkildə icra etməmiş sayılır.2
Buna cavab olaraq Şiə məzhəbinin bir çox dəlilləri mövcuddur. Bunlardan məşhur“Qədir-Xum” hadisəsi və bu barədə nazil olmuş “Təbliğ”3 ayəsinigöstərmək olar. Vahidi Əsbabun-nuzul kitabında Əbu Səid əl-Xudriyə istinadedərək demişdir: “Ya Peyğəmbər! Rəbbin tərəfindən sənə nazil ediləni (Quranı) təbliğet. Əgər (bunu) etməsən, (Allahın) risalətini (sənə həvalə edilən elçilik, peyğəmbərlikvəzifəsini) yerinə yetirmiş olmazsan. Allah səni insanlardan qoruyacaq.” ayəsi Əli (ə.s) haqıında nazil olmuşdur.Əllamə Əmini yazdığı məhşur “Əl-Qədir” kitabında bu ayənin Qədiri-Xum gününazil olması ilə bağlı 30 ayrı mənbədən dəlil göstərmişdir.
QədirXum günü xütbəsini haqqıyla təhqiq edən hər bir insan bu qənaətə gəlir ki,Əli(ə.s)-ın vəlayəti din üsullarındandır.4
Əhli-Sünnə məzhəbinin bəzi alimlərinin görüşünə əsasən İmam seçmək əqlən, bəzilərinə görə isə şəri vacibdir.5
Təftəzaniyə görə mü'yyən edilmiş vəsflərlə imam seçmək vacibi kifayədir.6
Bununla bağlı İslam alimləri “Ey İman edənlər!Allaha itaət edin, peyğəmbərə və sizdən olan əmr sahiblərinə itaət edin”7 ayəsini və “Kim zəmanəsinin imamını tanımadan ölürsə cahiliyyə ölümü ilə ölmüş olur” 8hədisini göstərmişlər. Peyğəmbərimizin (s.ə.ə) vəfatından dərhal sonra Əbubəkr “Ey müsəlmanlar! Şübhəsiz Mühəmməd (ə.s) öldü. Bu dini ayaqda tutacaq bir kişi mütləq lazımdır” 9 buyuraraq idarəçi seçiminin önəmini dilə gətirmişdir. Həmçinin vacibliyini və imama itaətin də vacib olduğu vurğulanmışdır.
Hər iki nəzəriyyə tərəfdarları öz müddəalarının isbatı üçün müxtəlif dəlillər gətirmişlər. Burada araşdırılmalı olan əsas məsələ risalət əsrinə hakim olan şəraitin təhlil olunmasıdır. Bu da öz növbəsində iki nəzəriyyədən birini isbat edə bilər.Risalət əsrində islamın daxili və xarici siyasəti Peyğəmbər (s)-in canişininin Allah tərəfindən və məhz Peyğəmbərin özünün vasitəsi ilə təyin olunmasını tələb edirdi. Çünki islam cəmiyyəti həmişə ciddi bir xətərlə, yəni xaricdən Roma və Iran imperiyaları, eləcə də daxildəki münafiqlər tərəfindən müharibə, fəsad və anarxiya törənməklə təhdid olunurdu. Həmçinin, ümmətin mənafeyi də bunu tələbedirdi ki, Peyğəmbər (s) siyasi bir rəhbər təyin etməklə bütün cəmiyyəti xaricidüşmənlər qarşısında vahid bir cəbhədə birləşdirsin və daxili ixtilafların daona kömək etdiyi düşmənin nüfuz edib hakim olması zəminini aradan qaldırsın.10
Elə bu səbəbdən, Peyğəmbər (s.a.a) elə islamın ilkgünlərindən öz canişinini təyin etmişdir. Təfsirçilər və hədis alimləriarasında bu hədis "Hədisi yovmüd-dar" və ya "Hədisibədəd-dəvət" adı ilə məşhurdur. Peyğəmbər (s) təkcə risalətin əvvəlindəyox, eləcə də müxtəlif yerlərdə:–həm səfərdə, həm də qeyri yerlərdə–Əli (ə)-ınvilayət (rəhbərlik) və canişinliyini aşkar şəkildə demişdir.
Həmçinin“əmr sahibləri” ayəsi elə əhli-sünnənin nəzərinin əelyhinədir. Çünkü Allah vəPeyğəmbərə (s) itaətlə eyni səviyyədə zəruri sayılan itaət yalnız mə’sum imamlara itaət ola bilər. Lakin digərlərinə itaət həmişə müəyyən qeyd-şərtlə məhdudlaşır və onlara mütləq itaət əsla mövcud deyil.11
Qəribəsi budur ki, Fəxr Razi yazır: "Bizim nəzərimizcə, bu ayə («özünüzdən olanəmr sahibləri») ümmətin (yekdil fikrinin) höccət, mö’təbər olmasına dəlildir! Allah-taala əmr sahiblərinə itaəti qeyd-şərtsiz əmr etdiyindən, onlar günahsız və xətadan uzaqdırlar. Əgər belə olmasaydı,xətaya yol verə biləcəkləri təqdirdə mütləq itaət əmrinə şübhə yaranardı. Xəta etdikləri zaman harama düşdükləri üçün bir işdə həm əmr, həm də qadağa qarşıya çıxı. Bu isə qeyri-mümkündür. Mə’lum olur ki, əmr sahiblərinə itaətin mütləq şəkildə qeyd edilməsi onların mə’sum və günahsız olduğunu göstərir."
Sonra əlavə edərək belə yazır: "Bu mə’sumlar ya ümmətin hamısı,ya da onların bir qismidir. İkinci ehtimal düzgün deyildir, çünki biz mütləq o qismi tanımalı və onlardan faydalanmalıyıq. Halbuki mə’sum imamı tanımaqda acizik. Buna əsasən, qeyd-şərtsiz itaəti vacib olan mə’sum şəxs bir fərd, yaxud müəyyən bir qrup yox, bütün ümmətdir."12
Bu da bir daha bizim fikrimizi təsdiq edir və itaət edilməsi vacib olan şəxslərin məsum olmasının sübutudur. Amma təəsübkeşlik üzündən alim nədənsə məsələni axıracan doğru-düzgün söyləmiş, sonda özünü çıxımaz vəziyyətə salmışdır.
Əgər əhli-sünnənin ikinci dəlili olan “zamanın imamı” hədisinə diqqət yetirsək, maraqlı bir məqam ortaya çıxır. Onların iddiasına görə zamanın imamı da xalq tərəfindən seçilməlidir. Əgər imam zalım olarsa da, ona itaət vacibdir. Guya, bu rəvayətlərin birində Yezid Co’fi Peyğəmbəri-əkrəmdən (s) "Ya Peyğəmbər, əgər haqqımızı əlimizdən alan, onu bizə qaytarmayan (zalım) hakimlər bizə rəhbərlik etsə, ondanə edək" soruşduqda, o həzrət buyurmuşdur: "Onların əmrinə qulaq asın və itaət edin!"13
Həmin kitabda qeyd olunan başqa bir rəvayətdə Əbuzərin belə dediyi nəql olunur:
Mənim dostum (Peyğəmbər)mənə (hakim və əmirlər) əl-ayaq kəsən olsalar belə, tabe olmağı tövsiyəetdi."14
(Bə’ziləri hədisdəgöstərilən “mücəddəul-ətraf” ifadəsini“əl-ayaq kəsən şəxs” deyil, “alçaq və çirkin ailədə dünyaya gələn şəxs”mə’nasında təfsir etmişlər.)
Şübhəsiz,əziz İslam peyğəmbərinin (s) əql və şəriətlə uyğun gəlməyən belə bir göstəriş verməsi qeyri-mümkündür.
Buda Quranın aşkar ayəsi ziddir, “Allah (c.c) buyurur:
“Eyiman gətirənlər! Allahdan qorxun (təqvalı olun) və sadiqlərlə birgə olun!”. 15
Burada açıq aşkar tabelilik zülmə deyil,haqqa, doğruluğa nisbət edilir.
Həmçinin, digər ayədə beləbuyurulur:
(Ya Rəsulum!) Yadına sal ki, İbrahimi öz Rəbbi birneçə sözlə (bəzi əmrləri ilə) imtahana çəkdiyi zaman o, (Allahın əmrlərini)tamamilə yerinə yetirdi. (Belə olduqda Allah ona: ) “Səni insanlara imam (dinirəhbər, başçı) təyin edəcəyəm”, -dedi. (İbrahim isə: ) “Nəslimdən necə?” – deyəsoruşdu. (Allah onun cavabında: ) “(Sənin nəslindən olan) zalımlar mənim əhdimə(imamlığıma) nail olmazlar”, -buyurdu.
Buda imamın zalımlara çatmayacağının birbaşa sübutudur.
Bu ayə imamət barədəmüəzzəm bir ayədir. Bir çox sualların cavabını ehtiva edərək imamətinhəqiqətini bizə bəyan edir. Ayədən çıxan nəticələr aşağıdakılardır:
1) İbrahim (ə.s)-ın imamətə imtahanlardan sonrayetişməsi;
2) İmamın insanlar tərəfindən deyil, Allahtərəfindən təyin olunması;
3) İmamətin əhd adlandırılması;
4) İmamətin İbrahim (ə.s)-ın zürriyyətindəndavam etməsi;
5) İmamətin zalimlərə yetişməməsi;
Sonda “niyə imamət üsuldan olduğu halda” Quranda bu barədə ayələr, tövhid, nübüvvət və s.-dən fərqli olaraq, azlıq təşkil edir” sualınlının cavabında deyirik:
Əvvəla, bir şeyin üsulidindən olması üçün ayələrin çoxluğu şərt deyil, amma mümkündür ki. çox olsun. İkincisi baxmayaraq ki, Quranda ayətül-kürsi cəmi bir yerdə işlənmişdir, amma “Bismilah”dan sonra ən böyük ayə sayılır və o da üsuliddinin tərkib hissəsi olan tövhidlə bağlı ayədir.
İstifadə edilmiş mənbələr.
1) Təftəzani,Şərhull-Məqasid, 2 cild, səh.271; Cürcani, Şərhul-Məvaqıf, 3-cü cild, səh.261
2) Ayətullah Xomeyni,İslam Fiqhində dövlət, Türkcə tər. Hüseyn Hatəmi, 1979
3) Maidə-67
4) Seyid ŞərafuddinAmuili, Əl-Müraciat, 54-cü məktub
5) Mavərdi, Əhkamı-ı Sultaniyə,
6) Təftəzani, ŞərhulMəqasid, 2 cild, səh.271
7) Nisa-59
8) Seyyid Əhsən, NəsəfiƏqaidi, səh.188
9) İbni Səd, Təbəqat,3-cü cild, səh.129
10)Vilayət günəşi, CəfərSübhani, 1-ci cild, səh.59.
11)İmamət haqqın dili ilə,Ayətullah Məkarim Şirazi, səh.30
12)"Kəbir” təfsiri, 10-cucild, səh. 144.
13)"Səhihi-Müslim", 3-cü cild, "əmarə" kitabı, "vücubutaətil-uməra..." bölümü, səh. 474.
14)Həminyer.
15)Tövbə-119
16)Bəqərə-124
Сообщение отредактировал Malik Eshter: 27 сентября 2011 - 15:51