Namazda əllərin bir birinin üzərinə qoyulması

Buhârî' bu bâbda Sehl b. Sa'd (Radiyallahû anh) 'dan şu hadîsi rivayet etmiştir:

«Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) zamanında insanlara namaz kılarken sağ ellerin sol elleri üzerine koymaları emr olunurdu» gerek Buhar î'nin, gerekse Müslim'in buradaki hadîsinde ellerin bağlanacağı yer tam tesbit edilmemişse de Vâi1 hadîsinin Ebû Dâvûd ile Nesâi rivayetlerinde; «Sonra sağ elini sol elinin üzerine, kolun bilek kısmına bağladı» denilerek ellerin bağlanacağı yer gösterilmiştir. Hadîsi îbni Huzeyme ile diğer imamlar sahih bulmuşlardır. Namazda el bağlama meselesi bir kaç yönden tetkik edile bilir:

1- Ellerin bağlanıp bağlanmıyacağı ihtilaflıdır. Hanefîlerle, Şâfiî-lere göre eller bağlanır. İmam Ahmed b. Hanbel ile ishâk'm ve ekseriyetle ulemânın kavilleri de budur. Ashâbı kiramdan A1i b. Ebü Tâ1ib ile Ebû Hüreyre (Radiyallahû anhûma) 'nın, tabiînden İbrahim, Nesaî ve Süfyan-ı Sevrî'nin mezhebleri de budur. îbnül Münzir bu kavli îmam Mâlik 'ten de rivayet etmiştir. «el-Tevhid» nam eserde Saîd b. Cübeyr, Ebû Miclez, Ebû Sevr, Ebû Ubeyd, îbni Cerîr ve Davûd-u Zahirî ile Ashâbiı kiramdan Ebû Bekr ve Aişe (Radiyallahû anhûma) nın ve keza Cumhur-u ulemânın buna kail oldukları zikrediliyor. Tirmizî: «Sahabe ile Tabiîn hazerâtı ve onlardan sonraki ulemâ bununla amel etmişlerdir» demiştir. Yine îbnû'l-Münzirin rivayetine göre Abdullah b. Zübeyr, Hasan-ı Basrî ve îbni Sîrin (Radiyallahû anhûm) namazda ellerini yanlara salarlarmış. İmam Mâlik 'den meşhur olan rivayet de budur. Ona göre namaz uzun sürerse istirahat için sağ eli sol el üzerine koymak caizdir. Leys İbni Sa 'd'ın mezhebi de budur. Evzâî'ye göre namaz kılan kimse ellerini bağlamakla yana salmak arasında ixtiyar sahibidir.

Hanefîler buradaki Müs1im hadîsinden maada Buhârî rivayeti ile Ebû Dâvûd, Nesaî ve Îbni Mâce 'nin tahrîc ettikleri Abdullah îbni Mes'ud hadîsi ile D.âre Kutnî'nin tahrîc ettiği İbni Abbâs ve Ebû Hüreyre rivayetleri ile de istidlal ederler. Mezkûr rivayetlerin her birinde namazda el bağlanacağı beyân edilmektedir. Hattâ İbni Mes'ud hadisinde; Hz. İbni Mes'ud'un namazda sol elini sağ elinin ü-zerine bağladığı, Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) bunu görünce 0-nun sağ elini sol elinin üzerine koyduğu tasrih edildiği gibi, İbni Abbâs hadîsinde de; «Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) :

Biz Peygamberler cemaatı namazda sağ ellerimizi sol ellerimiz üzerine bağlamakla me'muruz, buyurdular» denilmektedir. Yalnız bu hadîs zayıftır.

2- Ellerin nasıl bağlanacağı meselesi dahi ulemâ arasında mevzuu bahis olmuştur. Bunun sıfatı sağ avucunun içini sol bileğin üzerine koymak ve bileği avucun ortasında bulundurmaktır. İsbîcabî'nin Ebû Yûsuf'tan rivayetine göre, sağ elle sol elin bileği tutulur. İmam Muhammed dahi ellerin böyle bağlanacağını ve bileğin avucun ortasına geleceğini söylemiştir. «el-Müfîd» nam eserde sol elin bileği sağ elin baş ve küçük parmaklan ile tutulur diyor ki muhtar olan da budur. «ed-Dirâye» de sol bileğin büküntüsü, sağ elin avucu ile tutulur denilmiştir. İmam Şafiî ile Ahmed b. Hanbel'in mezhepleri budur. İmam Ebû Yûsuf ile İmam Muhammedden bir rivayete göre, sağ elin orta parmakları bileyin üzerine uzunluğuna yatırılır. Bilek baş ve küçük parmaklarla tutulur. Ulemâmızdan birçokları bu kavli benimsemişlerdir.(Hərəsi bir söz deyir)

3- Ellerin nereye bağlanacağı ihtilaflıdır. Hanefîlere göre; göbeğin altına, Şâfiîlere göre göğsün üstüne bağlanır. Şâfiîlerin «el-Hâvi», «el-Vasît» nam eserlerinde ellerin göğsün altına bağlanacağı bildirilmiştir. İmam Şafiî (Rahimehullah) İbni Huzeyme 'nin «Sahîh» inde Hz. Vâi1 b. Hucr'dan rivayet ettiği şu hadîsle istidlal eder:
"Resûlüllah (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) ile beraber namaz kıldım. Sağ elini sol eli üzerine bağlayarak göğsü üzerine koydu". Nevevî «el-Hülâsa» adlı eserinde bundan başka delil zikretmediği gibi, Şeyh Tâkiyiddîn dahî «el-Imam» nâm eserinde bundan başka birşey söylememiştir.

Hanefilerden «el-Hidâye- sahibi Burhaneddin Merginanî: Ulemâmız bu meselede Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem) in sağ eli sol eli üzerine bağlayarak göbeğin altına koymak sünnettir, hadîsi ile ihticâc etmişlerdir» diyor. Ancak Aynî bu hadîsin Peygamber (Sallallahü Aleyhi ve Sellem)e isnadının doğru olmadığını, bu sözü Hz. Ali 'nin söylediğini beyanla her iki vechin caiz olduğuna işaret ediyor.(Əli a.s.-a atılan iftira)

4- Ellerin ne zaman bağlanacağı meselesine gelince; bu bâbda esas şudur: İçersinde mesnûn zikir bulunan her kıyam halinde eller bağlanır. Zikr-i mesnûn bulunmayan kıyamda eller salınır. Binâenaleyh kunut duası okurken ve cenaze namazı kılarken eller bağlanır. Fakat Rükû'dan doğrulduktan sonra ve bayram tekbirlerinin arasında eller yanlara salınır, sahih olan budur. Ebû Ali En-Nesefî ile îmam Ebû Abdullah ve diğer bazı zevata göre, Zikr-i mesnûn bulunsun bulunmasın her kıyamda mutlak surette eller bağlanır.

5- Elleri göğsün üzerine veya göbeğin altına koymanın hikmeti ta'zimdir. Elleri göğsün üzerine koymak sünnettir, diyenler bunun huşûa daha münâsip olduğunu söylerler ve; «Bunda îman nurunu muhafaza vardır. Binâenaleyh elleri göbeğin altına bağlayıp ta avret mahallini işaret etmektense bu şekil daha münâsiptir» derler. Hanefîler ise göbeğin altına koymak daha ziyâde ta'zim ifâde eder. Namaz kılanı ehl-i kitaba benzemekten uzaklaştırır. Avret mahallini örtmeğe ve elbiseyi düşmekten muhafazaya vesile olur. Nitekim hükümdarlar huzuruna girerken dahî ayni şekilde hareket etmek âdettir. Bir de elleri göğse bağlamak kadınlara benzemektir. Binâenaleyh elleri göğse değil, göbeğin altına koymak sünnettir.» derler.

An'ane ravi ile şeyhi arasında mülakata delalet etmez. Şeyhinden "an fulân" diyerek rivayette bulunan ravi gerçekte onu görmemiş ve hadisi ondan almamış olabilir. Bu durumda isnadı munkatı olabileceği gibi tedlis yapmış da olabilir. Her iki halde de hadisi sahih addedilmez. Bu itibarla mu'an'an hadisin muttasıl sayılabilmesi için bazı şartlar ileri sürülmüştür. Bunlardan ilki "an" lafzı ile rivayette bulunan ravinin adaletli dolayısıyle sika olmasıdır. İkincisi ravinin tedlis yapan yani mülaki olmadığı şeyhlerden hadis rivayet eden biri (mudellis) olmaması, üçüncüsü ise hadis aldığı şeyhe mülaki olduğunun bilinmesidir. Bu şart üzerinde belli başlı iki görüş vardır. Birisi Buhârî'ye, diğeri Müslim'e aittir.

An'ane, ravi ile şeyhinin bir araya geldiğine kesinlikle delâlet etmez. Bu itibarla "an fulânin" diyerek birinden hadis rivayet eden ravi, gerçekte o hadisi ondan almadığı gibi onunla hiç görüşmemiş de olabilir. Buna göre ya isnadı munkatı'dır; ya da tedlis yapıyordur. Bu yüzden an'ane ile rivayet daha çok munkatı sayılmıştır. Bununla birlikte her an'ane yoluyla rivayet munkatı değildir. Bazı şartların söz konusu olması halinde an'ane ile rivayet muttasıl sayılır.

فإذا روى الراوي عن شيخه بكلمة "عن" هذا يسمى معنعنا؛ لأن صيغ الأداء منها ما يدل على الاتصال كـ"سمعت" و"حدثنا" و"أخبرنا" ومنها ما لا يدل على ذلك، ومنه صيغة "عن" هذه.

Ravinin öz şeyxindən "an" kəlməsi ilə rəvayət eməsi "muan`an" adlanır. Çünki əda siğələrindən bə`ziləri "səmi`tu", "həddəsənə" və "əxbaranə" kimilər "ittisala" dəlalət edir. Bə`ziləri isə buna (ittisala) dəlalət etmir. Onlardan "an" siğəsi.

والإسناد المعنعن له علاقة باتصال السند وانقطاعه، فتارة كلمة "عن" هذه تُحْمَل على الاتصال، وتارة تحمل على الانقطاع، وتارة تكون مما تردد فيه العلماء، أو اختلف فيه العلماء هل هي قاضية بالاتصال، أو دالة على الانقطاع؟

"Muan`an isnad"ın sənədin həm "ittisal"ı və həm də "inqita"sı ilə əlaqəsi var. "An" kəlməsi bə`zən "ittisala", bə`zən "inqita"ya, bə`zən də üləmanın tərəddüd etdiyi şeyə dəlalət edir və yaxud üləma ixtilaf etmişlər ki, "O, "ittisal"a dəalət edir yoxsa "inqita"ya?"

www.taimiah.org "Muan`an hadis"

"An`anə"ni ya ixtisar üçün istifadə edirlər, yadaki həmin şeyxdən eşitdiyinə əmin olmaması üçün. Sanki ondan (şeyxdən) vasitə və ya buna bənzər bir şeylə rəvayət edir.

Sən yazırsan ki, "Müəyyən şərtlər daxilində bunun əksini deyənlərdə vardır" və sənin sözündən elə anlaşılır ki, sanki az bir alim müəyyən şərtlərlə "ananə" rəvayətləri qəbul etmişlər.
Allahul-Mustəən!
Mövzu haqqında bax: "İmam əs-Saxavi, "Fəthul-Muğis bi Şərh Əlfiyyətil-Hədis", səh: 73-85, Aləmul-Kutub, ikinci nəşr, hicri 1408 - miladi 1988, Şeyx Əhməd Şakirin təhqiqi ilə."

(Sufyan əs-Sauri)Rəvayətlərində tədlis edərdi

Meşhur muhaddis Abdu'r-Rezzak'ın şu rivayeti munkatı' hadise güzel bir örnek teşkil eder:

"Süfyan-ı Sevri'den, o Ebu İshak'dan, o Zeyd b. Yusey'den, o da Huzeyfe'den rivayet etmiştir. Huzeyfe demiştir ki Hz. Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurmuştur:

"Hilafete Ebu Bekir'i geçirirseniz (iyi olur); çünkü o kuvvetli ve güvenilir biridir. Hiçbir koğucunun kınaması onu Allah yolundan alıkoymaz. Ali'yi geçirseniz (de olur); çünkü o, yol göstericidir, doğru yoldadır. Sizi de doğru yolda tutar."

Bu hadisin senedi ilk bakışta kesiksizdir. Lakin iyice tetkik eden hadis alimleri onun iki yerinde inkıta olduğunu tesbit etmişlerdir. Bunlardan birincisi, Abdu'r-Rezzak bu hadisi Süfyan (us-Sevri) den değil, en-Nu'man b. Ebi Şeybe'den duymuştur. İkincisi de Süfyanu's-Sevri Ebu İshak'dan değil, Şureyk'den rivayet etmiştir. Böylece isnadın iki yerinde en-Nu'man b. Ebi Şeybe ile Şureyk atlanmıştır.

Tedlîs yapanlar pek çoktur. Aralarında zayıf raviler de, sika raviler de vardır. Hasan-ı Basri, Humeyd et-Tavîl, Süleyman b. Mehran, el-A'meş, Muhammed b. İshak, el-Velid b. Muslim gibi. Hadis hafızları tedlîs yapanları beş mertebeye ayırmışlardır:

1- Tedlîs yaptığı ancak nadiren görülenler Yahya b. Saîd gibi.
2- Hadis imamlarının Tedlîs yapmasını muhtemel görmekle birlikte, imamlığı ve yaptığı rivayetlere göre tedlîsinin azlığı dolayısıyla sahihlerde rivayetleri nakledilenler. Süfyan es-Sevrî gibi; yahutta ancak sika bir raviden tedlîs yapanlar; Süfyan b. Uyeyne gibi.
3- Ebu Zübeyr el-Mekkî gibi sikalara bağlı kalmaksızın (herkesten) çokça Tedlîs yapanlar.
4- Çoğunlukla zayıf ve meçhul ravilerin rivayetlerini Tedlîs yaparak nakledenler. Bakiyye b. el-Velid gibi.
5- Bir başka sebep dolayısıyla da zayıf ravi kabul edilenler. Abdullah b. Lehîa gibi.

İbn Əl-Mədini dedi: İnfirad etdikdə (ravinin rəvayətində tək qalması, hədisi hər hansı bir şeyxdən ondan başqa rəvayət edən olmasa) onunla ihticac olunmur.

Bir rəvayətdə gəlir ki:

قال أبو داود حدثنا عبيد الله بن ميسرة الجشمي ثنا عبد الوارث هو ابن سعد ثنا محمد بن جحادة حدثني عبد الجبار بن وائل قال كنت غلاما لا أعقل صلاة أبي فحدثني علقمة بن وائل عن وائل بن حجر قال صليت مع رسول الله

"Əbu Davud dedi: Ubeydullah bin Meysərə əl-Cəşmi bizə rəvayət etdi: Abdulvaris - və o, İbn Sad'dır - bizə rəvayət etdi: Muhamməd bin Cəhadə bizə rəvayət etdi: Abdulcəbbar bin Vail mənə rəvayət etdi: "Mən uşaq idim və atamın necə namaz qıldığını ağlım çatmırdı və Alqamə bin Vail mənə Vail bin Hucr'dan rəvayət etdi: Allahin Elçisi ilə namaz qıldım...."

Alqamə b Vail b Hucr zəmməli muhmələ və sukunlu cim ilə Əl-Xadrami Əl-Kufi. Səduqdur lakin O, atasından eşitməyib.
İbn Həcər "Təqrib" Alqamə b. Vail

Quteybə---Əbul-Əhvas--Simak b. Harb---Qabisə b. Hulb---atası(Hulb Ət-Tai) dedi: Rəsulallah s.a.s. bizə imamlıq edərdi və sağ əli ilə sol əlini tutardı.

Müzakirəyə çıxardığım bu məsələ fiqhi bir məsələdir. Namazda qiyam zamanı əllərin vəziyyəti necə olmalıdır?!
Zamanımızda müsəlmanların çoxu bu məsələni çox şişirdirlər və elə düşünürlər ki, namazda əlləri sinəyə qoymaq sabit olmuş sünnətdir və onlardan fərqli hərəkət edənlər isə bidət əhlidirlər. Onların çox zaman bu məsələdə əl atdıqları metod elmi ədəbdən kasıb olur və çox zaman fərqli düşünənlərə də məzhəb təəssübkeçi damğası vuraraq onları cahil elan edirlər. Halbuki, məsələni araşdıran kəslər həqiqətin heç də onların dediyi kimi olmadığını görəcəklər.

Namazda əllərin qoyuluşunda sünnət sinəyə qoymaqdır. Bu Peyğəmbər s.a.s.-dən öyrənilmiş bir şeydir.

Əli r.a.-dən rəvayət olunur ki, əlləri göbəyin altına qoymaq sünnətdir. Lakin bu hədis elm əhlinin nəzərində zəifdir, səhih deyildir.

Namaz qılanın qiyam halında əllərinin müəyyən yerdə olmasını vacib edən bir şeyin varid olmamasında alimlər ittifaq etmişlər. Bu nə namazın səhihliyinin ruknlərindən, nədəki şərtlərindəndir.